Plastmassanyň ösüşini 19-njy ýylyň ortalaryndan alyp bolýar.Şol döwürde Angliýada ösýän dokma senagatynyň zerurlyklaryny kanagatlandyrmak üçin himikler akartmak we boýamak umydy bilen dürli himiki serişdeleri birleşdirdiler.Himiýaçylar, tebigy gaz bilen ýangyç öndürýän zawod turbalarynda kondensirlenen kömür çig malyny has gowy görýärler.

Londondaky Korol himiýa institutynyň laboratoriýa kömekçisi William Henry Platinum, bu synagy geçiren adamlardan biri.Günleriň birinde platina laboratoriýadaky skameýkada dökülen himiki reagentleri süpürip ýörkä, halynyň şol döwürde seýrek duş gelýän lawanda boýalandygy anyklandy.Bu tötänleýin açyş platini boýag pudagyna girdi we ahyrynda millioner boldy.
Platiniň tapylmagy plastmassa bolmasa-da, bu tötänleýin açyş uly ähmiýete eýe, sebäbi tebigy organiki materiallara gözegçilik etmek arkaly adam tarapyndan döredilen birleşmeleri alyp bolýandygyny görkezýär.Öndürijiler agaç, amber, rezin we aýna ýaly köp sanly tebigy materiallaryň gaty azdygyny ýa-da gaty gymmatdygyny ýa-da gaty gymmatdygyny ýa-da ýeterlik çeýe däldigine düşündiler.Sintetiki materiallar ideal ornuny tutýar.Heatylylyk we basyş astynda görnüşini üýtgedip biler, sowadylandan soň görnüşini hem saklap biler.
Londonyň plastmassa taryhy jemgyýetiniň düýbüni tutujy Kolin Williamson: "Şol döwürde adamlar arzan we üýtgedip boljak alternatiwa tapmak bilen ýüzbe-ýüz bolýardylar".
Platinadan soň başga bir iňlis Aleksandr Parks haýwan garynjalary ýaly gaty bir madda almak üçin hloroformy kastor ýagy bilen garyşdyrdy.Bu ilkinji emeli plastmassa boldy.Seýilgähler, adamdan ýasalan bu plastmassany ekmek, ýygnamak we gaýtadan işlemek çykdajylary sebäpli giňden ulanyp bolmaýan rezin çalmak üçin ulanmagy umyt edýär.
Demirçi Nýu-Yorkorkly Jon Wesli Hyatt pil süňkünden ýasalan bilýard toplarynyň ýerine emeli materiallar bilen bilýard toplaryny ýasamaga synanyşdy.Bu meseläni çözmese-de, kamfory belli bir mukdarda ergin bilen garyşdyryp, ýyladyşdan soň görnüşini üýtgedip biljek materialyň alnyp bilinjekdigine göz ýetirdi.Hyatt bu materialy sellýuloid diýip atlandyrýar.Plastmassanyň bu täze görnüşi, maşynlar we hünärsiz işçiler tarapyndan köpçülikleýin öndürilýän aýratynlyklara eýe.Kino pudagyna şekilleri diwara çyzyp bilýän güýçli we çeýe aýdyň material getirýär.
Sellýuloid öý ýazgylary pudagynyň ösmegine hem kömek etdi we netijede irki silindr ýazgylaryny çalyşdy.Soňra plastmassa winil ýazgylaryny we kaseta lentalaryny ýasamak üçin ulanylyp bilner;ahyrynda polikarbonat ykjam diskler ýasamak üçin ulanylýar.
Sellýuloid suraty giň bazar bilen işjeňleşdirýär.Jorj Eastman sellýuloid döretmezden ozal, surat düşürmek gaty kyn we kyn güýmenje bolupdy, sebäbi suratçy filmi özi ösdürmeli.Eastman täze bir pikire geldi: müşderi taýýar filmi açan dükanyna iberdi we filmi müşderi üçin taýýarlady.Sellýuloid inçe kagyzdan ýasalyp, kamerada togalanyp bilinýän ilkinji aç-açan materialdyr.
Şu wagt Eastman Belgiýanyň ýaş immigranty Leo Bekland bilen tanyşdy.Baekeland, ýagtylyga aýratyn duýgur bir çap kagyzyny tapdy.Eastman Beklendiň oýlap tapyşyny 750,000 ABŞ dollaryna (häzirki 2,5 million ABŞ dollaryna barabar) satyn aldy.Baekeland serişdesi bilen laboratoriýa gurdy.1907-nji ýylda bolsa fenolik plastmassa oýlap tapdy.
Bu täze material uly üstünlik gazandy.Fenolik plastmassadan öndürilen önümlere telefonlar, izolýasiýa edilen kabeller, düwmeler, uçar perdeleri we ajaýyp hilli bilýard toplary girýär.
“Parker Pen” kompaniýasy fenolik plastmassadan dürli çüwdürim ruçkalaryny ýasaýar.Fenolik plastmassanyň berkligini subut etmek üçin kompaniýa köpçülige açyk demonstrasiýa etdi we ruçkany beýik binalardan taşlady.“Wagt” magazineurnaly fenolik plastmassany we “müňlerçe gezek ulanyp boljak” materialy oýlap tapyjy bilen tanyşdyrmak üçin bir makala bagyşlady.
Birnäçe ýyldan soň, DuPontyň laboratoriýasy tötänleýin ýene bir üstünlik gazandy: emeli ýüpek diýilýän önüm neýlon ýasady.1930-njy ýylda DuPont barlaghanasynda işleýän alym Wallace Karothers gyzdyrylan aýna çybygyny uzyn molekulýar organiki birleşmä çümdürdi we örän elastik material aldy.Irki neýlondan tikilen eşikler demiriň ýokary temperaturasynda erese-de, oýlap tapyjy Karothers gözleg işlerini dowam etdirdi.Takmynan sekiz ýyldan soň DuPont neýlon hödürledi.
Neýlon meýdanda giňden ulanylýar, paraşýutlar we aýakgaplar neýlondan ýasalýar.Emma aýallar neýlony höwes bilen ulanýarlar.1940-njy ýylyň 15-nji maýynda Amerikaly aýallar DuPont tarapyndan öndürilen 5 million jübüt neýlon joraby satdy.Neýlon joraplary ýetmezçilik edýär we käbir telekeçiler neýlon jorap ýaly bolup başladylar.
Emma neýlonyň üstünlik hekaýasynyň pajygaly soňy bar: oýlap tapyjy Karothers, sianid alyp özüni öldürdi.“Plastik” kitabynyň awtory Stiwen Finniçel: “Karothersyň gündeligini okanymdan soň täsir galdyrdym: Karothers oýlap tapan materiallarynyň aýal eşiklerini öndürmek üçin ulanylandygyny aýtdy.Jorap gaty gaharlandy.Ol çydap bolmajak duýgy döredýän alymdy. ”Adamlaryň esasy üstünliginiň “adaty täjirçilik önümini” oýlap tapmakdan başga zat däldigini pikir edýändigini aýtdy.
DuPont önümleriniň adamlar tarapyndan giňden söýülmegine haýran galdy.Iňlisler uruş döwründe harby meýdançada plastmassanyň köp ulanylyşyny ýüze çykardylar.Bu açyş tötänleýin edildi.Angliýanyň Korol himiýa senagaty korporasiýasynyň laboratoriýasyndaky alymlar munuň bilen hiç hili baglanyşygy bolmadyk synag geçirdiler we synag turbasynyň düýbünde ak mumyň çökgünliginiň bardygyny anykladylar.Laboratoriýa synaglaryndan soň bu maddanyň ajaýyp izolýasiýa materialydygy anyklandy.Aýratynlyklary aýnadan tapawutlanýar we radar tolkunlary onuň içinden geçip biler.Alymlar oňa polietilen diýýärler we radar henizem ýagyşly we dykyz duman astynda duşman uçarlaryny tutup biler ýaly, ýel we ýagyş tutmak üçin radar stansiýalary üçin jaý gurmak üçin ulanýarlar.
Plastmassa taryhy jemgyýetinden Williamson: “Plastmassanyň oýlanyp tapylmagyna iki faktor bar.Bir faktor pul gazanmak islegi, beýlekisi uruş ".Şeýle-de bolsa, soňky onýyllyklar hakykatdanam Finni plastik etdi.Çell muny “sintetiki materiallar asyrynyň” nyşany diýip atlandyrdy.1950-nji ýyllarda plastmassa öndürilen iýmit gaplary, küýzeler, sabyn gutulary we beýleki öý önümleri peýda boldy;1960-njy ýyllarda çişirilen oturgyçlar peýda boldy.1970-nji ýyllarda daşky gurşawy goraýjylar plastmassanyň özleri zaýalanyp bilmejekdigini bellediler.Adamlaryň plastmassa önümlerine bolan höwesi azaldy.
Şeýle-de bolsa, 1980-nji we 1990-njy ýyllarda awtoulag we kompýuter önümçilik pudaklarynda plastmassa bolan isleg sebäpli plastmassalar öz ornuny hasam berkitdi.Bu hemme ýerde adaty meseläni inkär edip bolmaz.Elli ýyl mundan ozal dünýä her ýyl on müňlerçe tonna plastmassa öndürip bilerdi;häzirki wagtda dünýäde ýyllyk plastmassa önümçiligi 100 million tonnadan geçýär.ABŞ-da ýyllyk plastmassa önümçiligi polat, alýumin we mis önümleriniň birleşmeginden ýokarydyr.
Täze plastmassatäzelik bilen henizem açylýar.Plastmassa taryhy jemgyýetinden Williamson: “Dizaýnerler we oýlap tapyjylar geljek müňýyllykda plastmassany ulanarlar.Hiç bir maşgala materialy dizaýnerlere we oýlap tapyjylara öz önümlerini gaty arzan bahadan tamamlamaga mümkinçilik berýän plastmassa meňzemeýär.oýlap tapyň.